> DE BRIGADE > Theu Boermans over De eenzame weg

‘TEGENWOORDIG IS IEDEREEN KUNSTENAAR’

Na het succesvolle Het wijde land brengt De Theatercompagnie opnieuw een stuk van Arthur Schnitzler, De eenzame weg. Regisseur Theu Boermans ziet duidelijke parallellen tussen het Wenen van rond 1900 en onze huidige tijd: ‘Het egoïstische menstype, dat Schnitzler schetst, wordt steeds algemener.’

Waarom Schnitzler? Of beter: waarom opnieuw Schnitzler? Jarenlang werd deze Oostenrijkse schrijver in Nederland nauwelijks gespeeld, maar nu lijkt er sprake te zijn van een ware herontdekking. En dat terwijl Schnitzler (1862-1931) aan het eind van zijn leven moest constateren dat zijn stukken uit de mode waren. Ze zouden te sterk leunen op de burgerlijke kringen uit het Wenen van rond 1900, die door de verschrikkingen van de Eerste Wereldoorlog definitief waren verwoest. Theu Boermans: ‘Je moet door die Weense franje heenkijken naar de onderliggende mechanismen. Schnitzlers stukken gaan over de vraag hoe een mens moet leven in een tijd waarin geen enkel moreel houvast meer bestaat. Waar vind je zingeving of morele ijkpunten, als iedereen om je heen een instant-moraal bij zijn handelingen verzint? Die vraag is nu, in een tijd waarin het kapitalistische gedachtegoed allesoverheersend is geworden, actueler dan ooit. Als we naar Irak gaan, verzinnen we daar achteraf wel een verantwoording voor. Oorzaak en gevolg worden omgedraaid.’

Wedstrijd
In één sprong van fin-de-siècle Wenen naar het Irak van nu: met een karakteristieke souplesse trekt Boermans parallellen tussen het klassieke toneelrepertoire en onze huidige tijd. Met zijn Theatercompagnie weet hij klassiekers uit de toneelgeschiedenis zo te brengen dat het lijkt alsof ze gisteren geschreven zijn – of dat nu het honderd jaar oude De eenzame weg is, of het meer dan tweeduizend jaar oude Ajax. Boermans: ‘Tachtig procent van het hedendaagse theater gaat over vormvernieuwing, waarbij de inhoud verpietert tot een cliché. Ik kies er liever voor om het repertoire te herlezen, om complexe inhouden door te denken naar onze tijd en daar een gepaste vorm voor vinden en een huidige emotionele lading mee geven. Hoeveel verder kunnen we tegenwoordig niet gaan met het openleggen van inhouden. Ik wil mij graag meten met de grote klassieken, een wedstrijd met ze aangaan. Helaas rennen maar weinig andere theatermakers in die wedstrijd met mij mee.’

Individualisten
De Theatercompagnie presenteert De eenzame weg met Het wijde land als een Schnitzler-tweeluik – al sluit Boermans niet uit dat hij nog een derde stuk van dezelfde auteur gaat doen: ‘Schnitzler schrijft fijnzinniger dan de grote Realisten en geeft een vlijmscherp inzicht in de paradoxen van de moderne mens. Ik ben daar nog niet klaar mee.’ Het stuk laat zien hoe een voormalige vriendengroep, gecentreerd rond het echtpaar Wegrath (Harry van Rijthoven en Anneke Blok), langzaam uiteenvalt. Waar Het wijde land zich afspeelde in een ondernemersmilieu, toont De eenzame weg de wereld van kunstenaars. Het stuk wordt onder meer bevolkt door twee schilders, een schrijver, een actrice en een dochter die danseres wil worden. ‘Allemaal individualisten’, aldus Boermans. ‘Mensen die willen genieten en het leven ten volle willen beleven. Zij beschouwen zichzelf als middelpunt van de wereld en maken alles en iedereen ondergeschikt aan hun eigen behoeften. Zelfs de passie en de liefde zien ze slechts als instrumenten voor zelfverwezenlijking. Wanneer één van de personages, de schilder Julian Fichtner (Jappe Claes), wordt geconfronteerd met de mogelijk fatale gevolgen van zijn gedrag, heeft hij de brutaliteit om te zeggen: “Ik was het waard.”’ Niet voor niets was de werktitel die Schnitzler bij het schrijven hanteerde dan ook De egoïsten. Boermans: ‘Het menstype dat Schnitzler schetst, de zelfingenomen individualist, zie ik steeds algemener worden. In dat opzicht is tegenwoordig iedereen kunstenaar.’

Babyboomers
Boermans (1950) herkent in de oudere personages van De eenzame weg veel van zijn eigen generatie, de babyboomers: ‘Wij willen alles tegelijkertijd en vooral jong blijven. De morele coördinaten van onze ouders hebben we afgeworpen in ons streven naar een andere, meer rechtvaardige wereld. Maar wat Dylan zingt is waar: “to live outside the law, you must be honest”. En dat is moeilijk. Het christendom leerde dat je moet klaarstaan voor anderen, maar dat staat haaks op het marktmechanisme, dat voorschrijft dat je anderen voor je eigen gewin moet gebruiken. Onze tijd zorgt ervoor dat mensen onzorgvuldig met elkaar omgaan. We hebben onze kinderen vrij opgevoed, maar zij omarmen op hun beurt kritiekloos het hedonisme en het kapitalisme. In het stuk zie je hoe de ouderen zich krampachtig vastklampen aan de kinderen, die nog enige hoop zouden moeten bieden om hun leven zin te geven. Maar dat blijkt natuurlijk zinloos – één kind wordt slachtoffer, het andere kiest voor een carrière als militair. Uiteindelijk is iedereen op zichzelf teruggeworpen op de eenzame weg naar ouderdom en dood.’

De eenzame weg
tekst Arthur Schnitzler, regie Theu Boermans
spel Anneke Blok, Jappe Claes, Myranda Jongeling, Mike Reus, Harry van Rijthoven, Gene Bervoets, Benja Bruijning, Katja Herbers
alleen te zien in Compagnietheater Amsterdam, 6 mei t/m 7 juni 2008
kijk voor meer informatie op www.theatercompagnie.nl

© Remco van Rijn, 20 maart 2008