> DE BRIGADE > Maaike van Leeuwen over De Wilde Eend van Ibsen

‘WAARHEID EN LEUGEN ZIJN NOOIT HONDERD PROCENT GESCHEIDEN’
REGISSEUR MAAIKE VAN LANGEN OVER IBSENS DE WILDE EEND

Wat is beter: de waarheid of een leugen? Rond die vraag draait het toneelstuk De Wilde Eend van Henrik Ibsen (première 19 januari 2008 bij De Theatercompagnie in Amsterdam) met onder anderen John Leddy, Mike Reus, Harry van Rijthoven en Sieger Sloot. Regisseur Maaike van Langen: “We kunnen onszelf zo goed voor de gek houden en ongemakkelijke zaken verdringen, dat waarheid en leugen nooit honderd procent gescheiden zijn.”

In De Wilde Eend (1884) schetst Henrik Ibsen het verhaal van de families Werle en Ekdal. Er zijn in het verleden tussen hen onuitgesproken zaken gebeurd, die tot op de dag van vandaag doorwerken. Daarnaast zijn er duistere vooruitzichten en onbestemde dromen voor de toekomst, die misschien wel nooit vervuld worden. Maar wat er precies aan de hand is? Dat wordt nooit helemaal duidelijk. Voor de jonge regisseur Maaike van Langen (1971) is juist die onbestemdheid één van de aantrekkelijke kanten van het stuk: “Het heeft iets detective-achtigs, zonder de bevrijdende oplossing van ‘zo zat het en dat is de dader’. Daar gaat het Ibsen ook niet om: hij wil juist laten zien hoe mensen omgaan met zaken die ze niet precies kennen en welke tragische gevolgen dat kan hebben.”

Droomwereld
In de afgelopen twee jaar maakte Van Langen bij De Theatercompagnie stukken van hedendaagse auteurs, nu koos ze een stuk van ruim honderd jaar oud. Voor haar aanpak maakt het weinig uit, vertelt ze: “Ibsen stoffig of uit de tijd? Helemaal niet! Hij heeft een heel intelligente, doorziende blik op hoe mensen functioneren. Dat maakt zijn stukken nog steeds actueel, mensen zitten nu immers niet anders in elkaar dan toen Ibsen schreef.” De Wilde Eend is wel bewerkt om er een voorstelling van nu van te maken: “In de afgelopen honderd jaar zijn we op een andere manier naar theater gaan kijken. Wat ik een ouderwetse manier van vertellen vond heb ik aangepast, maar verder houd ik me trouw aan de tekst. Ik heb er verder bewust voor gekozen om het stuk niet in een realistische huiskamer te spelen, maar in een modern, abstract decor. De zolder, die in het stuk een belangrijke rol speelt, is bij mij geen deurtje waarachter van alles kan zitten. Ik wil verbeelden waar die zolder voor staat: een droomwereld waarin men het dagelijkse leven kan afreageren.”

Onbewuste drijfveren
Een centrale vraag in het stuk is of het beter is om geheimen in het openbaar te brengen, of juist om ze toe te dekken met een leugen om bestwil. Van Langen: “Ibsen toont hoe moeilijk het is om die vraag te beantwoorden. Gregers Werle, de hoofdpersoon, heeft zichzelf de missie gegeven om alle geheimen te openbaren. Hij is ervan overtuigd dat iedereen daar beter van zal worden. De arts Relling neemt precies het tegenovergestelde standpunt in door te zeggen dat het onmogelijk is om zonder leugens te leven. Hij noemt Gregers ideaal een waandenkbeeld. Uiteindelijk lijkt hij gelijk te krijgen, als Gregers gewroet in het verleden tot de verschrikkelijke dood van een onschuldige leidt. Dat had nooit mogen gebeuren.”
Van Langen is vooral geïnteresseerd in de verborgen drijfveren van de personages: “Gregers wordt gestuurd door zijn eigen verdriet, veel meer dan hij zelf doorheeft. Ik vind het heel belangrijk om te laten zien hoe onbewuste zaken, die niet zo objectief zijn als we wel zouden willen, invloed op ons hebben. Streven naar de waarheid of streven naar de leugen wordt door veel persoonlijker dingen gevoed dan door een visie op het leven. Sterker nog, we kunnen onszelf zo goed voor de gek houden en ongemakkelijke zaken verdringen, dat waarheid en leugen nooit honderd procent gescheiden zijn. Die psychologische processen interesseren me en daarover gaat De Wilde Eend.”

Niet hip
In 2009 wordt Maaike van Langen vaste regisseur bij de Theatercompagnie, naast artistiek leider Theu Boermans. “Ik voel me hier thuis”, vertelt ze. “Dat heeft te maken met de keuze van de stukken die hier gespeeld worden, de aandacht voor taal en tekst en de visie van Theu en De Theatercompagnie op de wereld en op theater maken. Men is hier een beetje wars van de mode en de waan van de dag, dat vind ik heel prettig. Ik ben weliswaar een jonge regisseur, maar ik heb niet zo veel op met indruk maken, imponeren en hip zijn.”
Ook voelt ze niet de neiging om met haar voorstellingen direct te reageren op de actualiteit: “Natuurlijk reiken de vragen die Ibsen oproept verder dan het gezin dat in dit stuk getoond wordt. Het gezin is een model voor grotere maatschappelijke processen en je kan bijvoorbeeld lijnen trekken naar de hedendaagse politiek. Maar dat mag het publiek zelf doen, ik ben daar niet zo mee bezig. Ik wil in De Wilde Eend slechts de mechanismen onderzoeken van hoe mensen met elkaar omgaan, hoe het in godsnaam zo kan zijn dat iemands goede intenties kunnen uitlopen op een drama. Natuurlijk hoop ik dat het publiek zich daardoor iets bewuster wordt van zijn eigen drijfveren. En eigenlijk hoop ik dat daarmee drama’s zoals in dit stuk voorkomen kunnen worden.”

De Wilde Eend
van Henrik Ibsen
regie Maaike van Langen
spel Anneke Blok, Jasper Boeke, Chava voor in ‘t Holt, Myranda Jongeling, John Leddy, Mike Reus, Harry van Rijthoven en Sieger Sloot
première 19 januari 2008, tournee t/m 28 maart 2008