> DE BRIGADE > Toneelgroep Amsterdam speelt Rouw siert Electra

HEFTIG, SPANNEND EN MOOI

In november 2003 ging Rouw siert Electra in première bij Toneelgroep Amsterdam. Het stuk, geregisseerd door Ivo van Hove, veroorzaakte veel opschudding. Nu, ruim drie jaar later, is het terug in de theaters. Actrice Halina Reijn: “Ik ben verliefd op deze manier van theater maken.”

Een grijze achterwand, dreigende muziek. Vijf acteurs komen op en kijken strak de zaal in. Zo begint Rouw siert Electra, het succesvolle stuk van Toneelgroep Amsterdam dat ruim drie jaar na de première opnieuw te zien is in de theaters. Voor de acteurs en regisseur Ivo van Hove was het bijzonder om het stuk na zo’n lange tijd weer in te studeren. Halina Reijn: “Je merkt dat je jezelf in de tussenliggende periode ontwikkeld hebt. Mensen die het in 2003 ook zagen, vertellen me dat ze het nu nóg beter vinden.” Ten opzichte van de eerste serie opvoeringen zijn er twee wijzigingen in de bezetting. De meest opvallende is de dubbelrol van acteur Hans Kesting: omdat Pierre Bokma niet beschikbaar was voor deze nieuwe tournee, heeft Kesting zijn rol overgenomen. Hij speelt nu de minnaar én de echtgenoot die bedrogen wordt. Reijn: “Ik was aanvankelijk bang dat het verwarrend zou zijn voor het publiek, dat Hans twee personages speelt. Maar het blijkt juist andersom: ik hoorde van mensen dat ze het nu beter begrepen.“ Kesting: “De twee mannen die ik speel zijn familie van elkaar, ze zijn van hetzelfde bloed. Voor mij als acteur is het spannend dat ik allebei die personages kan laten zien. Het zijn heel verschillende types, een ruwe zeeman op de grote vaart en een strenge generaal.”

Geen museumtheater
Rouw siert Electra is geschreven door de Amerikaanse Nobelprijswinnaar Eugene O’Neill. Als basis voor zijn stuk nam hij de Oresteia, één van de oudst overgeleverde Griekse tragedies. Dit stuk beschrijft de ondergang van een adellijke familie door intriges, moord en wraak. O’Neill verplaatste het verhaal van het oude Griekenland naar het Amerika van het eind van de 19e eeuw en verving de Griekse goden door de krachten van het onbewuste. De oude tragedie werd zo in één klap hypermodern en vooruitstrevend. Ivo van Hove vertaalde het stuk op zijn beurt naar onze eigen tijd, waarin gebruik wordt gemaakt van moderne media zoals videocamera’s en laptops. Van Hove: “Dat doe ik altijd, dat vind ik ook mijn taak als regisseur. Als je een klassiek stuk in deze tijd wilt laten werken, dan doe je dat niet door ‘museumtheater’ te maken, door de theatervormen van toen zo goed mogelijk na te bootsen. Ik zoek altijd vanuit de tekst naar middelen om een publiek van vandaag zo dicht mogelijk bij het verhaal te betrekken.” Dat deze aanpak succes heeft, blijkt uit de volle zalen en enthousiaste reacties van het publiek op Van Hove’s voorstellingen. Halina Reijn: “De vorm van Ivo’s voorstellingen is zo onvoorspelbaar en niet-voor-de-hand-liggend, dat het publiek op allerlei manieren geprikkeld wordt. Het is heel modern, maar ook toegankelijk. Gisteren kwamen er na afloop van de voorstelling twee opgeschoten pubers op me af, die zeiden ‘Man, dat was vet niet saai!’ Dat is toch geweldig voor zo’n zware tragedie?”

Heftig en mooi
Van alle stukken die Ivo van Hove de afgelopen jaren bij Toneelgroep Amsterdam regisseerde, is Rouw siert Electra misschien wel het meest emotioneel en confronterend. Bij het opnieuw instuderen afgelopen najaar schrok Van Hove zelf een beetje van wat hij indertijd gemaakt had: “Ik wilde het afzwakken, maar de acteurs hielden me tegen. Ik ben daarop de dvd van de voorstelling uit 2003 gaan bekijken en zag hem in één keer uit. Het was heftig, ja, maar ook heel spannend en mooi.” Voor de acteurs is het geen gemakkelijke opgave om zich elke avond over te geven aan die ‘oorlog op het toneel’, zoals actrice Janni Goslinga het omschrijft.
Hans Kesting: “Ik ben nog ontzettend moe van gisteravond. Er wordt in deze stukken fysiek en emotioneel enorm veel van ons gevraagd. Je hebt natuurlijk techniek nodig om iedere avond te kunnen spelen, maar je ‘echte ik’ zit er altijd onder.”
Halina Reijn: “Als ik huil op het toneel, dan zijn dat échte tranen. Ik word de volgende dag soms wakker met een gevoel alsof ik de hele nacht ruzie met mijn vriendje heb gemaakt.” Je kunt je afvragen waarom een acteur dat avond aan avond over zich afroept. Reijn: “Ivo van Hove maakt voor mij het ultieme toneel waar ik bij wil horen, ik denk dat dat voor Hans ook geldt. Hij legt de lat ontzettend hoog en daardoor kun je het beste uit jezelf halen. Bovendien houd ik van Ivo’s visie op het leven en daarmee op het theater. Overigens wordt die vermoeidheid na verloop van tijd wel minder, hoor. Dat is ook een kwestie van trainen: na tien keer spelen heb je er veel minder last van.”

Zucht van opluchting
Rouw siert Electra gaat, volgens van Ivo van Hove, in de kern over hoe ieder mens gevormd wordt door het gezin waarin hij of zij opgroeit. Deze afkomst valt niet te verloochenen, meent Van Hove: “Je denkt als puber dat je een uniek mens zult worden, dat je alles anders gaat doen dan je ouders. Je vlucht het huis uit en rukt je los van je afkomst. Jaren later blijkt die gedachte een illusie, je herkent je ouders in je eigen gedrag en uiterlijk. Dat is heel confronterend. Ook Lavinia, de hoofdpersoon van Rouw siert Electra, moet op het einde accepteren dat ze dochter is van haar vader én haar moeder, al heeft ze die laatste het hele stuk bevochten.”
Halina Reijn, die de rol van Lavinia speelt, voelt elke avond hoe het publiek met haar meeleeft: “Aan het eind van het stuk merk ik hoe de adrenaline bij het publiek tot ontlading komt. Er gaat een soort zucht van opluchting door de zaal: ‘ze heeft het gehaald’.” De komende maanden maakt Rouw siert Electra een lange tournee in het kader van Topstukken. In tien steden zullen de acteurs telkens vier avonden spelen. Hans Kesting: “Ik moet je bekennen dat ik helemaal geen liefhebber van tournees ben. Dat betekent voor ons ’s middags om twee uur de bus in voor de files en pas diep in de nacht weer thuiskomen. Maar als ik eenmaal in het theater sta, waar dan ook, en het publiek is er, dan sta ik weer met plezier te spelen en ben ik trots en blij als mensen een goeie avond hebben.” Halina Reijn: “Ik vind tournees altijd wel gezellig. Bovendien is het Amsterdamse publiek weer heel anders dan dat in Groningen of Kerkrade. Dat kan soms heel verfrissend werken.”

Rouw siert Electra
van Eugene O’Neill
regie Ivo van Hove
met Janni Goslinga, Hans Kesting, Hugo Koolschijn, Alwin Pulinckx, Halina Reijn, Eelco Smits, Karina Smulders
tournee t/m 7 april 07
meer informatie op www.toneelgroepamsterdam.nl