Begin jaren ’90 schreef de New Yorkse toneelauteur Tony Kushner in één klap theatergeschiedenis met zijn uit twee toneelstukken bestaande Angels in America. In het vijf uur durende tweeluik volgen we de levens van zeven New Yorkers tijdens de kille jaren ’80: het homostel Prior (Eelco Smits) en Louis (Fedja van Huêt), het streng gelovige echtpaar Joe (Barry Atsma) en Harper (Hadewych Minis), de politiek invloedrijke advocaat Roy Cohn (Hans Kesting), verpleger Belize (Roeland Fernhout) en Joe’s moeder Hannah (Marieke Heebink). Allen krijgen ze te maken met ziekte en tegenslag, maar toch is Angels in America geen somber stuk: juist in deze zware tijden vinden alle personages steun bij elkaar en komen ze erachter wat werkelijk in het leven telt.
Transformatie
‘Toen ik hoorde dat Ivo van Hove dit stuk wilde regisseren, dacht ik eerst dat het inmiddels verouderd zou zijn,’ vertelt Eelco Smits. Hij speelt Prior, een aan aids lijdende homoseksuele estheet. ‘De ziekte aids en de angst voor de dood spelen in het stuk een belangrijke rol, maar inmiddels dankzij moderne medicijnen is de diagnose aids niet automatisch meer een doodvonnis. Ivo van Hove ziet aids echter als metafoor: het stuk gaat helemaal niet over die specifieke ziekte, maar over hoe ziekte en tegenslag je op jezelf terugwerpen, je terugbrengen bij je kern. Dat is heel universeel. Mijn personage, Prior, is heel lang slachtoffer van zijn ziekte. Hij gaat hallucineren, ziet zelfs een engel en denkt dat hij gek wordt. Hij wil daarvoor weglopen, tot hij ineens begrijpt dat hij die engel moet aangrijpen en bevechten. Daarmee geneest hij niet, maar het helpt hem rust te vinden. Hij kan zijn ziekte én zijn leven accepteren.’ Fedja van Huêt speelt Priors geliefde Louis: ‘Net als alle andere personages ondergaat ook hij een transformatie. Louis kan Priors ziekte niet accepteren, hij zoekt troost in de armen van een ander. Hij probeert met zijn verstand de ziekte een plaats te geven, maar komt ten slotte bij zijn gevoel, zijn wortels terecht. Uiteindelijk gaat Angels in America daar ook heel erg over: je kunt je wortels niet ontkennen.’
Recht in het hart
‘Angels in America is voor een acteur fantastisch om te spelen,’ vertelt Fedja van Huêt, ‘Het is geweldig materiaal, echt een well-made play’. Kushner heeft het zó goed geschreven dat werkelijk elke komma klopt. Dat maakt het ook weer heel eng. Je moet technisch heel goed spelen, want je merkt het gelijk als je ernaast zit.’ Dat het stuk ook nog eens gespeeld wordt op een bijna leeg podium, met alleen een aantal grote projecties op de achterwand, maakt het niet eenvoudiger. Van Huêt: ‘Het is zoeken geweest om daar op een natuurlijke manier in te spelen, het lijkt al snel nep.’ Eelco Smits lacht: ‘De laatste jaren maakt Ivo van Hove bij Toneelgroep Amsterdam steeds vaker voorstellingen die er heel los en makkelijk uitzien, bijna alsof het nog een laatste repetitie is. Maar het is een lange weg om daar te komen, daar is heel erg over nagedacht en hard aan gerepeteerd.’ De keuze voor die kaalheid, vijf uur lang, vinden beide acteurs goed. Fedja van Huêt: ‘De nadruk komt nu te liggen op de verbeelding. Bovendien wordt het niet glad en gelikt toneel, zoals in sommige Amerikaanse versies. Onze versie is rauwer en raakt je recht in het hart.’
Vertrouwen
Van Huêt en Smits zijn beiden sinds 2005 als acteur vast aan Toneelgroep Amsterdam verbonden. Fedja van Huêt: ‘Ik houd erg van werken met een vaste groep mensen. Je leert elkaar kennen, waardoor er vertrouwen ontstaat. Dat is de beste basis om mooi te spelen, vind ik.’ Eelco Smits: ‘Voor mij geldt dat net zo. Ik speelde vorig jaar in Rouw siert Electra, een voorstelling die emotioneel en fysiek heel ver gaat. Dat kun je alleen maar maken als je elkaar goed kent. Ik kan me niet voorstelling dat je zo’n stuk, of Angels in America, kan maken met een groep mensen die elkaar op de eerste repetitiedag voor het eerst tegenkomt. Bovendien heeft het idee van een ensemble, een vaste groep acteurs, voor mij ook iets heel romantisch.’ Fedja van Huêt: ‘Natuurlijk betekende kiezen voor Toneelgroep Amsterdam ook kiezen voor regisseur Ivo van Hove. Ik vind zijn werk al jaren heel mooi, daar heb ik veel affiniteit mee. Bij Toneelgroep Amsterdam kan ik met hem werken, maar ook met heel goede gastregisseurs als Theu Boermans (Don Carlos) of Johan Simons (Oresteia). Dat is een zege.’
Marathon
Met vijf uur lang toneel sluit Angels in America aan bij een trend in theaterland: lange marathonvoorstellingen. Hoe is dat voor acteurs? Eelco Smits: ‘Als toeschouwer houd ik ook van lange voorstellingen – ik heb bijvoorbeeld het tien uur durende Ten Oorlog gezien – dus ik begrijp wel waarom ze steeds meer publiek trekken. Het is een soort happening, je doet het met z’n allen. Aan het eind van Romeinse tragedies, dat zes uur duurde, voelde ik dat op het podium ook echt. Acteurs, technici, publiek – iedereen was een beetje moe, zat er een beetje doorheen, maar wel met het gevoel: ik was erbij. Natuurlijk is een marathon voor ons fysiek en emotioneel zwaarder dan een voorstelling van anderhalf uur, daarom spelen we deze voorstelling ook in losse delen.’ De vijf uur van Angels in America zullen echter heel anders zijn dan de zes uur van Romeinse tragedies: ‘We hebben nu niet zo’n arsenaal aan acteurs, muziek, camera’s en technici. Dit stuk bestaat uit zeven personages die je gedurende in één sessie of in twee avonden beetje bij beetje leert kennen. Voor acteurs is het een luxe om je personage zo te kunnen uitdiepen.’ Fedja van Huêt: ‘De personages in Angels in America zijn stuk voor stuk heel mooi en ontwikkelen zich op een prachtige manier. Daar kun je vast vijf uur naar kijken.’
Medemenselijkheid
Ondanks alle ziekte en verdriet is Angels in America zeker geen pessimistisch stuk, integendeel zelfs. Eelco Smits: ‘Het mooie aan dit stuk is dat mensen op de raarste momenten en bij de raarste personen steun vinden. Ergens zegt de moeder van Joe, die niets van homoseksualiteit en aids moet hebben, tegen mijn personage “Een engel is een stukje geloof, met armen en vleugels die je kunnen dragen.”, dat vind ik heel mooi. Waar personages vooroordelen denken tegen te komen, vinden ze juist steun.’ Fedja van Huêt: ‘De jaren ’80 lijken in veel opzichten heel erg op de huidige tijd. Opnieuw heerst er een heel kil, hard en individualistisch klimaat, het is weer ik-ik-ik en geld-geld-geld. Wat Kushner daar tegenover zet – het klinkt heel soft, dat weet ik – is medemenselijkheid en voor elkaar zorgen. Dat is de enige manier om te overleven in een harde stad, in een harde wereld. Daar geloof ik ook wel in.’
Angels in America
van Tony Kushner, regie Ivo van Hove
met Barry Atsma, Roeland Fernhout, Marieke Heebink, Fedja van Huêt, Hans Kesting, Hadewych Minis, Alwin Pulinckx, Eelco Smits.
première 8 maart 2008, Topstukkentournee t/m 31 mei 2008
© Remco van Rijn, 28 feb 08
Fedja van Huêt en Eelco Smits
(foto: Jan Versweyveld)
opdrachtgever
Toneelgroep Amsterdam
datum
28 februari 2008
links
> www.toneelgroepamsterdam.nl
Meer lezen?
> Overzicht van artikelen
> Boeken en publicaties
> De Supersonische Boem
Op alle teksten op deze site is een
Creative Commons Licentie van toepassing.